عنوان خبر:نگاهي به آيين هاي عزاداري ماه محرم
سه شنبه 16 آذر 1389 - 23:33:32
این خبر از طرف پایگاه خبری گلستان نیوز
( http://www.golestannews.ir/news-621.html )
سه شنبه 16 آذر 1389 - 23:33:32
باورها ، آيين ها و رسوم مختلف در مناسبت ها بويژه در ايام محرم كه بين نسل ها سينه به سينه گشته و به زمان حال رسيده بيانگر آداب و رسوم و فرهنگ خاص مردم استان گلستان مي باشد كه هر ساله با آغاز سوگواري هاي اين ماه تجديد مي شود.
به گزارش ايرنا، از جمله اين مراسم و آيين ها، سوگواري و برنامه هاي مختلفي است كه در ايام محرم و بويژه در دهه اول اين ماه در نقاط مختلف اين استان برگزار مي شود.
محرم در واقع بازسازي و يادآوري واقعه خونين كربلاست و پرشورترين سوگواري هاي اين ايام از يكم تا دهم محرم به ويژه در روز نهم و دهم اين ماه و اربعين امام حسين(ع) و يارانش است كه آيين هاي آن نشانه علاقه و ارادات و اشتياق مردم اين خطه به سرور و سالار شهيدان مي باشد.
سوگواران حسيني در اين ايام با برگزاري مراسم سينه زني و زنجيرزني، علم گرداني و تعزيه خواني، واقعه خونين كربلا را در اذهان زنده كرده و به ياد امام و مقتداي خود عزاداري مي كنند.
در اين ايام مردم همه شهرها و روستاهاي گلستان در غم و ماتم فرو رفته و اقشار مختلف با پوشيدن لباس مشكي و آويزان كردن پرچم سياه برسر در خانه و مكان كسب و تجارت، سر در مساجد و حسينيه ها، خود را در برگزاري سوگواري سالار شهيدان سهيم مي دانند.
در استان گلستان اقوام متعددي چون بومي ها، شاهرودي، كاشمري و نيشابوري، ترك، قزاق، قزلباش، سيستاني، بلوچ و مازني در كنار يكديگر زندگي مسالمت آميزي دارند و اين اقوام هريك در ايام محرم با عادات و آداب خود به عزاداري مي پردازند.
در اين زمينه برخي از آيين ها و مراسمي كه در بين همه اقوام به نوعي رواج دارد بيان مي شود كه مي توان به روضه خواني، نذورات ماه محرم، مراسم علم بندان، تعزيه و شبيه خواني اشاره كرد.
وجود تكايا در محلات قديمي و بازارهاي شهرهاي قديمي بويژه در گرگان نشان از آن دارد كه معمولاً در هر محله اي يك تكيه است كه عزاداران شب ها در آن گرد هم جمع مي شوند و به عزاداري مي پردازند.
همچنين برخي از ساكنان هر محله منبر كوچك دو پله اي در خانه دارند كه در طول دهه اول محرم و روز اربعين، در بزرگ ترين اتاق منزل قرار مي دهند و قبل از فرارسيدن محرم نيز با واعظي هماهنگ مي كنند كه دراين ايام به منزل آنان آمده و پس از سخنراني به ذكر مصايب و مناقب امام حسين (ع)و يارانش بپردازد.
در اين مراسم و مجالس روضه خواني عمدتاً زنان محل حضور مي يابند، اما در روستاها روضه خواني هاي خانگي توسط افراد متمول روستا داير مي گردد و در نوبت صبح و يا عصر پيش از نماز مغرب و عشا برگزار مي شود.
ساكنان اين استان بر اين باورندكه روضه خواني در منازل موجب بركت مال و نزول نعمت مي شود به همين دليل افرادي كه نذر روضه خواني دارند اقدام به اين كار مي كنند و واعظ را به خانه دعوت مي كنند تا ازاول تا دهم محرم روضه درمنزل آنان داير باشد.
يكي ديگر از مراسم ماه محرم نذورات اين ماه است كه به اشكال گوناگون ادا مي شود.
دراين خصوص نذر قرباني كردن گوسفند هنگام ورود علم، نذر قرباني كردن گوسفند در روز عاشورا و تحويل به مسجد و يا تكيه محل براي استفاده در غذاي حسيني، همراه شدن در خرج و مخارج ايام محرم به صورت دادن پول نقد يا غيرنقدي كه متداول ترين آن تهيه برنج و گوشت مراسم است از آن جمله مي باشد.
برخي افراد ابتدا نذر مي كنند تا حاجت شان برآورده شود و بعضي بعد از برآورده شدن حاجت نذري مي دهند، عده اي نيز در روز هفتم ماه محرم هنگام بستن علم نيت مي كنند ، روسري دور علم مي پيچند و اسفند دود مي كنند و از خداي خويش طلب مغفرت مي كنند، اين گونه نذورات در اعتقادات آن ها نقش بسزايي دارد و معتقدند كه در اين ايام حاجت انسان بيشتر و زودتر از ديگر ايام برآورده مي شود.
تعزيه خواني و شبيه خواني نيز از جمله آداب ماه محرم است هر چند متاسفانه امروزه تا حدودي به فراموشي سپرده شده و تعزيه خوانان زبردست و ماهر دار دنيا را وداع گفته اند.
پيش از اين در استان گلستان دو دسته تعزيه خواني و شبيه خواني وجود داشته است كه ساكن شهر و روستا بودند و بيشتر در تاسوعا و عاشورا و اربعين حسيني اقدام به اجراي تعزيه خواني و شبيه خواني مي كردند.
در تعزيه روز عاشورا در يكي از ميادين بزرگ شهر و يا روستا مردم گرد مي آمدند و تعزيه خوانان به دو گروه اتقيا و اشقيا تقسيم مي شدند و حوادث روز عاشورا را بازخواني مي كردند، آن ها با نصب خيمه و خراب كردن بعضي از خيمه ها مجلس عزاداري را جلوه اي خاص مي بخشيدند.
در اين تعزيه ها همچنين شخصيتي به نام مرد درويش حضور داشت كه با لباسي يك دست سفيد پس از شهادت امام حسين (ع) وارد صحنه مي شد و به ذكر مصيبت مي پرداخت و مردم در كاسه پر از آب او سكه نذري مي انداختند.
از سوي ديگر يكي از نشانه هاي مهم سوگواري براي شهداي كربلا در اين منطقه علم و يا طوق است كه مردم گلستان در عصر روز پنجم محرم مراسم علم يا طوق بندان را اجرا مي كنند.
در اين روز دسته هاي عزاداري ( هر مسجد، هيئت و دسته اي براي خود يك علم دارد) علم را در خيابان ها و كوچه هاي اطراف مي گردانند و هنگام شكل گيري دسته ها، ابتدا علم و پرچم ها را پيشاپيش دسته به حركت درمي آورند و پشت سر آنان مردان سينه زن به صورت دايره وار به حركت خود ادامه مي دهند و پشت سر مردان، زنان وكودكان حركت مي كنند و اشعاري را كه از سوي مرثيه خوانان خوانده مي شود به طور همصدا مي خوانند.
دسته به هر خانه اي كه مي رسند اگر اهالي آن خانه نذري داشته باشند دستمال، روسري و يا شالي به علم مي بندند و اسفند دود مي كنند كه به اين كار علم بندان مي گويند.
همچنين برخي از خانواده ها اگر نذر داشته باشند، به هنگام ورود علم گوسفند قرباني مي كنند.
اوج مراسم عزاداري دسته هاي سوگوار در محرم در عصر تاسوعا و روز عاشورا برگزار مي شود.
در عصر تاسوعا آنها در خيابان ها و كوچه ها به زنجيرزني مي پردازند، سپس مراسم پامنبري آغاز مي شود و اين مراسم تا نماز مغرب و عشا ادامه دارد.
در مراسم مذكور كه بيشتر در محلات قديمي گرگان برگزار مي شود خانواده هاي گرگاني منبر خود را بيرون از درب منزل قرار مي دهند، تا هركسي نذري دارد شمعي روشن كند و بر روي آن قرار دهد.
گرگاني ها اعتقاد دارند اگر كسي شمع روشن كند و بر روي چهل منبر بگذارد حاجتش برآورده مي شود، همچنين پختني ويژه روز تاسوعا در اين شهر قورمه سبزي است.
پخت حليم نذري نيز در عصر تاسوعا توسط زنان انجام مي شود و پس از آماده شدن حليم را بين مردم و همسايگان تقسيم مي كنند.
گفتني است عزاداران حسيني به هنگام پخت حليم به كمك همديگر رفته و در هم زدن حليم به هم كمك مي كنند و برخي نيز پاي ديگ شمعي برمي افروزند تا حاجت شان برآورده شود.
مردم سوگوار همچنين شب عاشورا تا صبح در مساجد و تكايا بسر مي برنند و به ياد شب وداع امام حسين (ع) با يارانش تا پاسي از شب به عزاداري و قرآن خواني مشغولند و صبح عاشورا پيش از نماز صبح و برآمدن خورشيد، مردمي كه در مسجد هستند به صورت دسته هاي عزاداري همراه با علم مسجد و يا تكيه به خيابان ها و كوچه ها روانه مي شوند.
زنان نيز از خانه ها به دنبال اين دسته ها حركت كرده و تمامي افراد اين بيت را با حزن و اندوه و سينه زنان مي خوانند:
اي صبح روسياه به چه روي مي شوي سپيد
امروز حسين تشنه لب مي شود شهيد
اين دسته هاي عزادار هرچه به وقت اذان صبح نزديك مي شوند آرام آرام به مسجد برمي گردد تا نماز صبح را به جماعت اقامه كنند، پس از آن، در مسجد و يا تكيه صبحانه صرف مي كنند و حدود ساعت 8 صبح دوباره در مسجد دور هم گرد مي آيند و دسته زنجيرزني تشكيل مي شود.
اين دسته به همراه ديگر عزاداراني كه آنها را همراهي مي كنند به منزل چند تن از اهالي محل مي روند كه سفره پذيرايي از عزاداران حسيني را از قبل مهيا كرده اند وبا شيربرنج از آنها پذيرايي مي شود و به زيارت اهل قبور و درگذشتگان مي روند.
نماز ظهر عاشورا اوج ارادت عزاداران به حق تعالي و اهل بيت عصمت و طهارت (ع) است كه به شكل باشكوهي در شهرها و روستاهاي استان به جماعت اقامه مي شود.
همچنين در عصر عاشورا گروه هاي تعزيه خواني در نقاط مختلف به اجراي تعزيه روز عاشورا مي پردازند.
شام غريبان آخرين مراسم دهه اول محرم محسوب مي شود كه پس از اقامه نماز مغرب و عشا آغاز مي شود و پس از آن، دسته هاي سينه زني حركت خود را شروع مي كنند و با رفتن به محلات و كوچه هاي مختلف شهر و روستا با حضرت زينب(ع) و كاروان كربلا سوگواري و همراهي مي كنند و از ظلمي كه مردم كوفه به اهل بيت پيامبر (ص) نموده اند، تبري مي جويند.
در اين مراسم مردان به دو دسته تقسيم مي شوند و در اشعار خود بيت اول يك رباعي را دسته اول و بيت دوم را دسته ديگر مي خوانند و نيز در بخشي از مراسم به آرامي مي نشينند، بر سر مي زنند و مي خوانند:
آه و واويلا زاده زهرا مگر امشب شام غريبان است
و آن گاه با با ضربات كوبنده ايستاده بر سينه مي زنند:
جوانان بني هاشم بياييد علي را بر دو خيمه رسانيد يا حسين
در هنگام برگزاري مراسم شب غريبان، مراسم دسته چوبي نيز برگزار مي شود و اعتقاد دارند وقتي خبر شهادت امام حسين(ع) به مردم ايران رسيد چون اسلحه خاصي نداشتند به خونخواهي آن حضرت چوب برداشته و قيام كردند.
همچنين در روز اربعين حسيني علاوه بر برگزاري مراسم سوگواري در خانه ها، تكيه ها و مساجد برخي از خانواده ها حليم و برخي ديگر شله زرد نذري مي پزند.
در عصر اين روز علم هر تكيه، مسجد و يا هيئت را با حضور عزاداران باز مي كنند.
محرم در واقع بازسازي و يادآوري واقعه خونين كربلاست و پرشورترين سوگواري هاي اين ايام از يكم تا دهم محرم به ويژه در روز نهم و دهم اين ماه و اربعين امام حسين(ع) و يارانش است كه آيين هاي آن نشانه علاقه و ارادات و اشتياق مردم اين خطه به سرور و سالار شهيدان مي باشد.
سوگواران حسيني در اين ايام با برگزاري مراسم سينه زني و زنجيرزني، علم گرداني و تعزيه خواني، واقعه خونين كربلا را در اذهان زنده كرده و به ياد امام و مقتداي خود عزاداري مي كنند.
در اين ايام مردم همه شهرها و روستاهاي گلستان در غم و ماتم فرو رفته و اقشار مختلف با پوشيدن لباس مشكي و آويزان كردن پرچم سياه برسر در خانه و مكان كسب و تجارت، سر در مساجد و حسينيه ها، خود را در برگزاري سوگواري سالار شهيدان سهيم مي دانند.
در استان گلستان اقوام متعددي چون بومي ها، شاهرودي، كاشمري و نيشابوري، ترك، قزاق، قزلباش، سيستاني، بلوچ و مازني در كنار يكديگر زندگي مسالمت آميزي دارند و اين اقوام هريك در ايام محرم با عادات و آداب خود به عزاداري مي پردازند.
در اين زمينه برخي از آيين ها و مراسمي كه در بين همه اقوام به نوعي رواج دارد بيان مي شود كه مي توان به روضه خواني، نذورات ماه محرم، مراسم علم بندان، تعزيه و شبيه خواني اشاره كرد.
وجود تكايا در محلات قديمي و بازارهاي شهرهاي قديمي بويژه در گرگان نشان از آن دارد كه معمولاً در هر محله اي يك تكيه است كه عزاداران شب ها در آن گرد هم جمع مي شوند و به عزاداري مي پردازند.
همچنين برخي از ساكنان هر محله منبر كوچك دو پله اي در خانه دارند كه در طول دهه اول محرم و روز اربعين، در بزرگ ترين اتاق منزل قرار مي دهند و قبل از فرارسيدن محرم نيز با واعظي هماهنگ مي كنند كه دراين ايام به منزل آنان آمده و پس از سخنراني به ذكر مصايب و مناقب امام حسين (ع)و يارانش بپردازد.
در اين مراسم و مجالس روضه خواني عمدتاً زنان محل حضور مي يابند، اما در روستاها روضه خواني هاي خانگي توسط افراد متمول روستا داير مي گردد و در نوبت صبح و يا عصر پيش از نماز مغرب و عشا برگزار مي شود.
ساكنان اين استان بر اين باورندكه روضه خواني در منازل موجب بركت مال و نزول نعمت مي شود به همين دليل افرادي كه نذر روضه خواني دارند اقدام به اين كار مي كنند و واعظ را به خانه دعوت مي كنند تا ازاول تا دهم محرم روضه درمنزل آنان داير باشد.
يكي ديگر از مراسم ماه محرم نذورات اين ماه است كه به اشكال گوناگون ادا مي شود.
دراين خصوص نذر قرباني كردن گوسفند هنگام ورود علم، نذر قرباني كردن گوسفند در روز عاشورا و تحويل به مسجد و يا تكيه محل براي استفاده در غذاي حسيني، همراه شدن در خرج و مخارج ايام محرم به صورت دادن پول نقد يا غيرنقدي كه متداول ترين آن تهيه برنج و گوشت مراسم است از آن جمله مي باشد.
برخي افراد ابتدا نذر مي كنند تا حاجت شان برآورده شود و بعضي بعد از برآورده شدن حاجت نذري مي دهند، عده اي نيز در روز هفتم ماه محرم هنگام بستن علم نيت مي كنند ، روسري دور علم مي پيچند و اسفند دود مي كنند و از خداي خويش طلب مغفرت مي كنند، اين گونه نذورات در اعتقادات آن ها نقش بسزايي دارد و معتقدند كه در اين ايام حاجت انسان بيشتر و زودتر از ديگر ايام برآورده مي شود.
تعزيه خواني و شبيه خواني نيز از جمله آداب ماه محرم است هر چند متاسفانه امروزه تا حدودي به فراموشي سپرده شده و تعزيه خوانان زبردست و ماهر دار دنيا را وداع گفته اند.
پيش از اين در استان گلستان دو دسته تعزيه خواني و شبيه خواني وجود داشته است كه ساكن شهر و روستا بودند و بيشتر در تاسوعا و عاشورا و اربعين حسيني اقدام به اجراي تعزيه خواني و شبيه خواني مي كردند.
در تعزيه روز عاشورا در يكي از ميادين بزرگ شهر و يا روستا مردم گرد مي آمدند و تعزيه خوانان به دو گروه اتقيا و اشقيا تقسيم مي شدند و حوادث روز عاشورا را بازخواني مي كردند، آن ها با نصب خيمه و خراب كردن بعضي از خيمه ها مجلس عزاداري را جلوه اي خاص مي بخشيدند.
در اين تعزيه ها همچنين شخصيتي به نام مرد درويش حضور داشت كه با لباسي يك دست سفيد پس از شهادت امام حسين (ع) وارد صحنه مي شد و به ذكر مصيبت مي پرداخت و مردم در كاسه پر از آب او سكه نذري مي انداختند.
از سوي ديگر يكي از نشانه هاي مهم سوگواري براي شهداي كربلا در اين منطقه علم و يا طوق است كه مردم گلستان در عصر روز پنجم محرم مراسم علم يا طوق بندان را اجرا مي كنند.
در اين روز دسته هاي عزاداري ( هر مسجد، هيئت و دسته اي براي خود يك علم دارد) علم را در خيابان ها و كوچه هاي اطراف مي گردانند و هنگام شكل گيري دسته ها، ابتدا علم و پرچم ها را پيشاپيش دسته به حركت درمي آورند و پشت سر آنان مردان سينه زن به صورت دايره وار به حركت خود ادامه مي دهند و پشت سر مردان، زنان وكودكان حركت مي كنند و اشعاري را كه از سوي مرثيه خوانان خوانده مي شود به طور همصدا مي خوانند.
دسته به هر خانه اي كه مي رسند اگر اهالي آن خانه نذري داشته باشند دستمال، روسري و يا شالي به علم مي بندند و اسفند دود مي كنند كه به اين كار علم بندان مي گويند.
همچنين برخي از خانواده ها اگر نذر داشته باشند، به هنگام ورود علم گوسفند قرباني مي كنند.
اوج مراسم عزاداري دسته هاي سوگوار در محرم در عصر تاسوعا و روز عاشورا برگزار مي شود.
در عصر تاسوعا آنها در خيابان ها و كوچه ها به زنجيرزني مي پردازند، سپس مراسم پامنبري آغاز مي شود و اين مراسم تا نماز مغرب و عشا ادامه دارد.
در مراسم مذكور كه بيشتر در محلات قديمي گرگان برگزار مي شود خانواده هاي گرگاني منبر خود را بيرون از درب منزل قرار مي دهند، تا هركسي نذري دارد شمعي روشن كند و بر روي آن قرار دهد.
گرگاني ها اعتقاد دارند اگر كسي شمع روشن كند و بر روي چهل منبر بگذارد حاجتش برآورده مي شود، همچنين پختني ويژه روز تاسوعا در اين شهر قورمه سبزي است.
پخت حليم نذري نيز در عصر تاسوعا توسط زنان انجام مي شود و پس از آماده شدن حليم را بين مردم و همسايگان تقسيم مي كنند.
گفتني است عزاداران حسيني به هنگام پخت حليم به كمك همديگر رفته و در هم زدن حليم به هم كمك مي كنند و برخي نيز پاي ديگ شمعي برمي افروزند تا حاجت شان برآورده شود.
مردم سوگوار همچنين شب عاشورا تا صبح در مساجد و تكايا بسر مي برنند و به ياد شب وداع امام حسين (ع) با يارانش تا پاسي از شب به عزاداري و قرآن خواني مشغولند و صبح عاشورا پيش از نماز صبح و برآمدن خورشيد، مردمي كه در مسجد هستند به صورت دسته هاي عزاداري همراه با علم مسجد و يا تكيه به خيابان ها و كوچه ها روانه مي شوند.
زنان نيز از خانه ها به دنبال اين دسته ها حركت كرده و تمامي افراد اين بيت را با حزن و اندوه و سينه زنان مي خوانند:
اي صبح روسياه به چه روي مي شوي سپيد
امروز حسين تشنه لب مي شود شهيد
اين دسته هاي عزادار هرچه به وقت اذان صبح نزديك مي شوند آرام آرام به مسجد برمي گردد تا نماز صبح را به جماعت اقامه كنند، پس از آن، در مسجد و يا تكيه صبحانه صرف مي كنند و حدود ساعت 8 صبح دوباره در مسجد دور هم گرد مي آيند و دسته زنجيرزني تشكيل مي شود.
اين دسته به همراه ديگر عزاداراني كه آنها را همراهي مي كنند به منزل چند تن از اهالي محل مي روند كه سفره پذيرايي از عزاداران حسيني را از قبل مهيا كرده اند وبا شيربرنج از آنها پذيرايي مي شود و به زيارت اهل قبور و درگذشتگان مي روند.
نماز ظهر عاشورا اوج ارادت عزاداران به حق تعالي و اهل بيت عصمت و طهارت (ع) است كه به شكل باشكوهي در شهرها و روستاهاي استان به جماعت اقامه مي شود.
همچنين در عصر عاشورا گروه هاي تعزيه خواني در نقاط مختلف به اجراي تعزيه روز عاشورا مي پردازند.
شام غريبان آخرين مراسم دهه اول محرم محسوب مي شود كه پس از اقامه نماز مغرب و عشا آغاز مي شود و پس از آن، دسته هاي سينه زني حركت خود را شروع مي كنند و با رفتن به محلات و كوچه هاي مختلف شهر و روستا با حضرت زينب(ع) و كاروان كربلا سوگواري و همراهي مي كنند و از ظلمي كه مردم كوفه به اهل بيت پيامبر (ص) نموده اند، تبري مي جويند.
در اين مراسم مردان به دو دسته تقسيم مي شوند و در اشعار خود بيت اول يك رباعي را دسته اول و بيت دوم را دسته ديگر مي خوانند و نيز در بخشي از مراسم به آرامي مي نشينند، بر سر مي زنند و مي خوانند:
آه و واويلا زاده زهرا مگر امشب شام غريبان است
و آن گاه با با ضربات كوبنده ايستاده بر سينه مي زنند:
جوانان بني هاشم بياييد علي را بر دو خيمه رسانيد يا حسين
در هنگام برگزاري مراسم شب غريبان، مراسم دسته چوبي نيز برگزار مي شود و اعتقاد دارند وقتي خبر شهادت امام حسين(ع) به مردم ايران رسيد چون اسلحه خاصي نداشتند به خونخواهي آن حضرت چوب برداشته و قيام كردند.
همچنين در روز اربعين حسيني علاوه بر برگزاري مراسم سوگواري در خانه ها، تكيه ها و مساجد برخي از خانواده ها حليم و برخي ديگر شله زرد نذري مي پزند.
در عصر اين روز علم هر تكيه، مسجد و يا هيئت را با حضور عزاداران باز مي كنند.
این خبر از طرف پایگاه خبری گلستان نیوز
( http://www.golestannews.ir/news-621.html )